Un xograr de Palmeira
O trobador Pero Rodríguez de Palmeira, a quen
sempre me imaxinaba camiñando polas rúas do Porto e o Eitón co seu laude ó
lombo, ou embarcando nunha dorna cara o pazo dalgún nobre, onde o seu arte de
cantautor fose apreciado, non pode considerarse oriundo deste vello porto
arousán, porque desde Portugal aseguran que é deles, concretamente de Santa
Eulalia de Palmeira, perto do río Ave.
Eu, mitólogo por
natureza, sen negar as razóns expostas polos portugueses, manteño as miñas dúbidas,
pois el foi poeta no pazo arcebispal de Compostela, cando Palmeira era posesión
da Se e os seus moradores servos da mesma.
Ademais, aqueles
poetas tamén tiñan o seu público por afinidade cos oíntes, e ficaban onde máis
aplauso recibían, cando non percorrían as terras levando a súa voz de castelo
en castelo, unhas veces acompañando ós seus señores, para facerlle máis
levadeira a viaxe, e outras por iniciativa propia. Chegaban a converterse en
asiduos de determinados lugares, onde as súas composicións alcanzaban o status
de verdadeiros "Grandes éxitos" do momento, xa fose porque o tema
interpretado así o merecía ou, como pasa nestes tempos de hoxe en día, porque a
atracción física do cantante entre as damas así llo permitía. E tal e como tamén
pasa na actualidade, cando a popularidade dun músico é manifesta, os señores da
política non dubidaban en telos próximos, en contar con eles para que lle
axuden a convocar xente nos seus saraus.
E este Pero
Rodríguez de Palmeira, se realmente era palmeirán da ría de Arousa, tíñao moi
doado para estar, como estaba, no pazo do mesmísimo don Diego Xelmírez,
ocupando o seu tempo libre en facerlle as beiras á filla dunha sobriña do señor
arcebispo.
Don Diego, con
tantas cousas do goberno metidas na cabeza, gustaría, como é de supoñer, de oír
os acentos da súa ría de Arousa despois das arduas negociacións políticas que o
posto demandaba. Escoitar nun intre de descanso os sons da súa infancia feitos
rima tiñan que relaxalo, a el e á nova dama pacega, aínda que fosen cantados na
variante do outro lado do mar, da banda de enfronte á da Catoira dos seus
antepasados e onde por estes anos gobernaba o esposo da súa sobriña, Paio
Curvo.
Lástima que nos
cancioneiros medievais que chegaron ata nós non se encontre ningunha composición
súa que nos poida dar as claves do seu verdadeiro lugar de orixe, e quizabes
tamén do seu arroutado amor.
Todo o que
sabemos deste poeta medieval son pequenas referencias aportadas polo
historiador compostelán don Antonio López Ferreiro, investigados a partir dunha
simple lembranza aparecida no nobiliario de don Pedro de Portugal. Por el
sabemos que a paixón do poeta pola nobre moza levouno a unha morte desesperada,
semellante nalgúns puntos á daquel outro poeta, un pouco posterior, Macías o
namorado, que sufriu cadea e morreu atravesado por unha lanza; porque a pesar
de que xa lle tiñan buscado marido á súa namorada, el seguía insistindo con
romántico desespero.
Sexa ou non sexa
palmeirán da ría de Arousa, Palmeira debe lembrar a este poeta que tamén contribuíu
á fama da lírica galego-portuguesa do medievo.
Quizabes, o seu
nome debería estar nunha rúa do porto, fronte a ese mar que inspirou a tantos
xograres de todos os tempos e a el lle fixo cruzar a ría co seu laude ó lombo,
para espallar a dozura do seu canto e encontrar as penas do amor que lle trouxo
a morte.
Debería estar
porque, ¿quen nos di a nós que el non foi o primeiro poeta e músico
palmeirán?
Sen embargo, eu
teño, para min, que Palmeira deu a un grande músico, un cantautor, nese tempo
no que a poesía era interpretada coa compañía do laude; trátase do xograr Pero
Rodríguez da Palmeira, a quen os estudiosos portugueses consideran seu, ó
amparo da outra Palmeira que hai nas terras próximas a Braga.
Posiblemente,
este servidor estea errado, e o entusiasmo que espertou en min cando oín falar
dun xograr con nome da nosa vila, mantívose a pesar de que os especialistas en
poesía medieval me digan que posiblemente non fose daquí e os portugueses teñen
razón.
Non vou ser eu
quen lla quita, pero vexan vostedes en que se basea o meu argumento para
consideralo desta banda da ría, e deste porto que, no tempo do Pero Rodríguez,
era un dos máis importantes da ría.
Segundo o
historiador, Ferreiro, este xograr cantou no pazo do arcebispo Xelmírez,
natural como sabemos das terras de Catoira, nunha época na que a vida da ría
era sobre todo, mariñeira, de intercambio entre os distintos portos de ambas as
dúas bandas facendo unha grande mestura de homes e cousas.
Palmeira era
terra arcebispal e os arcebispos, como calquera nobre que se precie, tiñan no
seu pazo ós propios cantores, xente coñecida e de confianza.
Certo que naquel
entón, os músicos e poetas ían de vila en vila, e de pazo en pazo, pero é tan
estraño que viñesen de tan lonxe a instalarse en Compostela, habendo aquí
poetas e cantores de bo facer...
Por estas cousas
que a vida ten desde moito antes de que os decimonónicos inventaran o
romanticismo, o noso xograr foise namorar de mesmísima sobriña do señor
Arcebispo, a filla de súa irmá e do seu cuñado Paio Curvo.
E debía ser
correspondido pola fermosa dama, namorada, como é de supoñer, das doces e
melosas melodías que o repoludo cantante lle soltaba con pícaras miradas.
Amores
imposibles que ben darían para unha traxedia sheskesperiana, pois, don Diego
Xelmírez tiña outras miras para casar á sobriña, e o pobre do cantante foi
expulsado do pazo.
Amor imposible e
desesperado o que levou ó bo de Pero a ensumirse na máis negra desesperación
ata que acabou, como o historiador Ferreiro nos di, morrendo de amor.
Francisco Ant. Vidal